MOST – łącznik pomiędzy przeszłością, a teraźniejszością.
To wielka radość, że dzięki udanej renowacji sklepienia piwnic pałacu w Starej Kamienicy i mostu wiodącego do dawnego pałacu na wodzie oraz planowanemu w najbliższym czasie odnowieniu bastionu wieży ten prastary pałac rodu Schaffgotschów wyrwany zostanie z ciemności zapomnienia.
Większość starych Ślązaków z Karkonoszy zagadniętych o Schaffgotschów wymieni Cieplice Śląskie i naturalnie zamek Chojnik. O tym, że Hans Ulrich von Schaffgotsch wraz z małżonką Agnieszką z legnickiej dynastii Piastów i dziećmi mieszkał w pałacu na wodzie w Starej Kamienicy aż do aresztowania i przewiezienia do Ratyzbony, wie niewielu. Wraz ze skazaniem i straceniem Hansa Ulricha von Schaffgotsch w Ratyzbonie kończy się obecność Schaffgotschów w Starej Kamienicy.
Wieś Kamienica jest bardzo stara, jej
początki sięgają być może nawet do dziewiątego wieku po narodzeniu Chrystusa.
Jej nazwa pochodzi z języka słowiańskiego, od słowa kamień; w starych
dokumentach nazwa miejscowości pisana jest również jako Kämeniz, Kempniz, a
także Chemnitz, a według starej legendy wywodzić się z niej miało nazwisko
szlacheckiego rodu von Kemnitz. Obecnie
wieś ta zwana jest Starą Kamienicą, aby odróżnić ją od oddalonej godzinę drogi
stąd wioski Nowa Kamienica. Według dokumentów archiwalnych istniały tutaj pozostałości prastarego grodu,
który Słowianie mieli wybudować w dziewiątym wieku po narodzeniu Chrystusa dla
obrony przed wrogami z zagranicy. Według starych przekazów śląscy książęta
mieli tutaj swojego kasztelana, a książę Bolesław Łysy kazał urządzić w
tutejszym pałacu w roku 1241 wygodne komnaty i sklepione sale, a następnie
przekazał go swemu dotychczasowemu kasztelanowi S i b o t o
w i v o n S c h o f f
jako lenno dziedziczne. Wspominający o tym fakcie dokument sporządzono we
Wrocławiu w roku 1243, a jego dokładny przedruk znaleźć można w wielu śląskich
opracowaniach historycznych. Pałac w Starej Kamienicy można w związku z tym
traktować jako siedzibę rodową znanego, możnego rodu von Schaffgotsch. W czasie
wojny trzydziestoletniej był to jeszcze gród warowny. W czasie oblężenia
Jeleniej Góry w roku 1640 szwedzki generał Stahlhans zakwaterował w tutejszym
pałacu załogę, która jednak wkrótce została wypędzona przez wojska cesarskie.
Ze wspomnianego wyżej dokumentu wynika, że Sibot von Schoff służył wiernie nie
tylko księciu Bolesławowi, ale także jego ojcu, księciu Henrykowi Pobożnemu,
zwłaszcza walcząc z Tatarami, i własnymi środkami przyczynił się do budowy
kamienickiego pałacu. Z jego potomków znani są z imienia jedynie Johannes,
Heinze i Ulrich Schoff. Synem tego ostatniego był rycerz G o t s c h e S c h o f f
Pierwszy. W roku 1370 ufundował on w kościele w Kamienicy za sześć marek ołtarz
świętej Katarzyny. Zmarł około roku 1380. Jego syn G o t s c h e S c h o f f Drugi
bardzo wsławił się czynami rycerskimi i zdobył wielkie majątki, na przykład
Cieplice, Gryf i inne. Ożenił się
z Anną von Berka, dla której
przeznaczył w roku 1389 trzy Kamienice (Starą Kamienicę, Nową Kamienicę i Małą
Kamienicę) jako dożywocie. W roku 1403 ufundował probostwo w Cieplicach. Zmarł
w roku 1419 w tak wielkiej sławie, że jego wnukowie, aby odróżnić się od innych
linii swego nazwiska, dopisali do nazwiska Gotsche swą nazwę rodową Schaff, i
od tej pory pisali się Schaffgotsch. Pozostawił po sobie trzech synów, z
których H e n t z e, to znaczy
H e i n r i c h S c h o f f wszedł w
posiadanie Kamienicy. Żył on w tragicznych czasach wojen husyckich i pozostawił
swój majątek synowi Johannesowi Schoffowi, który ufundował chrzcielnicę do
kościoła w Nowej Kamienicy i zmarł w roku 1490. Z jego dwóch synów Hentze zmarł
w roku 1500, a Peter w roku 1503. Obaj pochowani są w tutejszym kościele
katolickim. Wraz z ich śmiercią wygasła kamienicka linia Schaffgotschów, a
Kamienica przeszła we władanie linii Fischbachów.
K a s p a r
v o n
S c h a f f g o t s c h
miał za małżonkę Annę von Liebenthal, był
zarządcą księstwa świdnickiego i jaworskiego i zmarł w roku 1534.
Pozostawił po sobie pięciu synów, z których Kaspar otrzymał Kamienicę. Jak
długo pozostawała w jego posiadaniu, nie wiadomo; pewne jest tylko, że syn jego
brata Balthasara auf Langenau, późniejszy baron
C h r i s t o p h v o n
S c h a f f g o t s c h,
zarządzał kamienickimi dobrami i również wszedł w ich posiadanie. Był
dwukrotnie żonaty, najpierw z Magdaleną von Schaffgotsch z domu Greiffenstein,
a drugi raz z Eleonorą, córką barona Seyfrieda von Promnitz auf Sorau. Zmarł w
Cieplicach 9 czerwca 1601. Wdowa po nim poślubiła 29 maja 1606 hrabiego Johanna
Georga von Hohenzollern – Sigmaringen. Ślubu udzielał w pałacu kamienickim
pastor gryfowski Wolfgang Silber. Christoph von Schaffgotsch pozostawił po
sobie syna, bardzo zasłużonego, znanego z tragicznego zakończenia życia barona
J o h a n n a
U l r i c h a v o n
S c h a f f g o t s c h.
Urodził się on 28 sierpnia 1595 na zamku Gryf, a 23 czerwca 1614 przyjął hołd
od swych poddanych w Kamienicy. W kolejnym roku wielkim bólem napełniła go
śmierć bliskiego krewnego. 17 grudnia roku 1615 kuzyn jego
B e r n h a r d v o n
S c h a f f g o t s c h
został raniony rapierem w ciemnym krużganku tutejszego zamku przez własnego
giermka Wolfa Friedricha Röttiga, którego wcześniej spoliczkował. Bernard zmarł
po kilku godzinach. Mordercę poćwiartowano, a jego członki rozwieszono na
czterech słupach kamienickiej szubienicy. Zamordowanego, liczącego zaledwie 20
lat, przewieziono 4 stycznia 1616 do Radomierza, gdzie mowę pogrzebową wygłosił
kamienicki pastor Tobias Pehsler. – W roku 1616, 20 sierpnia, pałac w Starej Kamienicy
spłonął aż do fundamentów, zachowały się tylko stajnie i stodoły. W roku 1617 w
okolicy nastała wielka bieda, przy czym pan na tutejszych włościach pomagał
swym poddanym działalnością dobroczynną. 18 października 1620 poślubił Barbarę
Agnieszkę, córkę Joachima Fryderyka, księcia legnicko-brzeskiego, którą poznał podczas wielkiego turnieju rycerskiego w dniu
17 kwietnia 1617 w warowni Gryf. 25 października 1620 przyjęto ją uroczyście w
Kamienicy, żyła w bardzo szczęśliwym małżeństwie, została matką sześciorga
dzieci, z których tutaj urodzili się i zostali ochrzczeni Anna Elisabeth,
Johann Ulrich, George Rudolph i
Adam Gotthard. Barbara Agnes zmarła 24 lipca 1631 i pochowana jest w kościele parafialnym w Gryfowie Śląskim. Magdalena, rodzona siostra Johanna Ulricha, poślubiła w Kamienicy 1 grudnia 1626 barona Seifrieda von Kittlitz, jak wynika z dwóch drukowanych, zachowanych do dnia dzisiejszego w tutejszej gminie mów weselnych. – Johann Ulrich otrzymał w uznaniu swych zasług wojennych w roku 1627 z rąk cesarza tytuł Semperfrei [Zawsze Wolny] i prawie wszystkie przywileje książęce. Padło na niego jednakże podejrzenie, że spiskował z księciem Wallensteinem przeciwko cesarzowi Ferdynandowi II. Jako zagorzały protestant podtrzymywał i wspierał wiarę ewangelicką w swych dobrach. Z tych powodów 24 lutego 1634 roku został pojmany w Oławie przez marszałka polnego, hrabiego Colloredo, przewieziony do Kłodzka, stamtąd do Czeskich Budziejowic, następnie do Wiednia, a 25 czerwca 1635 do Ratyzbony w Bawarii. Tam stracono go przez ścięcie 23 lipca 1635, chociaż w trakcie swej obrony jasno dowodził niewinności[1]. W sierpniu 1634 rozkazem cesarza dzieci jego przewieziono z Kamienicy do Ołomuńca, dokąd towarzyszyła im siostra przyrodnia ich nieszczęsnego ojca, Anna Urszula, małżonka Johanna Bernhardta von Malzan, barona Nowego Zamku i Wierzchowic, pogrążona w wielkim bólu. Do tej pory wraz ze swym mężem czule opiekowała się sierotami; wielkim wstrząsem było dla niej, że prośby jej zostały nikczemnie oddalone przez cesarza, a jej podopieczni oddani na wychowanie Jezuitom i wychowani w wierze katolickiej. Wkrótce po aresztowaniu generała Johanna Ulricha barona von Schaffgotsch cesarz Ferdynand II przejął wszystkie jego dobra, a cesarz Ferdynand III sprzedał w roku 1641 Starą Kamienicę hrabiemu Mikołajowi von Palfy z Węgier, który zmarł tam w roku 1679 jako Wielki Kanclerz. –
Należąca do majątku starokamienickiego i tutejszej parafii Mała Kamienica wzmiankowana jest w 2 dokumentach z roku 1371 i 1389. Inne nazwy wsi to die hinterste Kemnitz, Klein-Kemnitz, Hinterort bądź Hinterdorf. Należąca pod względem sądowniczym do Małej Kamienicy osada Sosnka [Kieferhäuser] pochodzi z nowszych czasów. Jej nazwa wywodzi się od lasku sosnowego, który tam wcześniej rósł.
Wieś Nowa Kamienica, wzmiankowana w
dokumentach z roku 1370 i 1389, również należała do rodu Schaffgotschów. Anton von
Schaffgotsch był w jej posiadaniu do swojej śmierci w roku 1508, następnie jego
syn Ernst do roku 1540, zmarł tamże. W roku 1549 dwaj bracia Bernhard i Ernst
von Schaffgotsch sprzedali ten majątek na rzecz George’a Renspergera von
Dierßkowitz, następnie przeszedł on na własność Leonharda Renspergera, który go
jednak wkrótce znowu sprzedał. Nowa Kamienica przeszła kolejno w posiadanie
rodziny von Debschütz. Zakupił ją F r a n z v o n
D e b s c h ü t z, wnuk Christopha von
Debschütz auf Schadewalde. Urodził się w roku 1511 i zmarł 11 lutego 1588. Jego
żoną była Magdalena von Metzrad.
Jego siostra Anna znana pod imieniem Magdalena von Debschütz w latach 1565 do 1575 była przeoryszą klasztoru w Lubomierzu. Jego jedyny syn H e i n r i c h, urodzony w roku 1563, otrzymał ojcowski majątek, a zasłużył się zwłaszcza tym, że kazał powiększyć i rozbudować kościół na własny koszt. W roku 1604 wraz z Kasparem von Spiller z Olesznej i Kasparem von Nimptsch z Siedlęcina zakupił od cesarza Rudolfa II. władzę sądowniczą nad wsią Pasiecznik. Zmarł 22 października 1622. Ze swoją małżonką Anną von Uechtritz spłodził ośmioro dzieci, z których A b r a h a m stał się właścicielem Nowej Kamienicy. Urodził się 12 kwietnia 1606, poślubił Katharinę von Reibnitz, która urodziła mu czternaścioro dzieci, i zmarł 10 września 1669. Był wiernym członkiem Kościoła ewangelickiego i bardzo bogobojnym człowiekiem. Jego córka Anna Ursula wyszła za mąż za pułkownika Adama von Kaulhas, właściciela zamku Lenno.
Przejdźmy teraz do stanu kościelnego
naszych gmin. Nasi przodkowie byli ślepymi poganami, o których mowa w 1. Kor.
12, 2: „Gdyście byli poganami, ciągnęło was nieodparcie ku niemym bożkom”.
Ewangelię Chrystusową przyjęli jednak z wszelkimi jej błogosławieństwami, gdy
polski książę Mieszko Pierwszy tryumfalnie
wprowadził chrześcijaństwo. Wydał on surowy przykaz, by w niedzielę Laetare 965
wrzucić do wody wszystkie posągi bożków. Wśród tych bożków był Thot lub Thout i
dlatego niedziela ta zwana jest również niedzielą Thota lub Tota. Ponieważ z
biegiem lat w kościele chrześcijańskim pojawiało się coraz więcej wątpliwości i
zepsucia, to dzieło naprawy Kościoła w XVI wieku jest wielkim błogosławieństwem
Boga. Doktor Marcin Luter, którego dzieło poprzedzili Jan Hus i inni, był
narzędziem w rękach Boga, dzięki któremu nauka Jezusa znowu zdobyła poważanie i
siłę. W imieniu Boga zaczął swe dzieło w ten sposób, że 31 października 1517
kazał przybić 95 słynnych tez, będących przeciwwagą błędów ówczesnego Kościoła
chrześcijańskiego, do drzwi kościoła w Wittenberdze. To, że gmina kamienicka
bardzo szybko skorzystała z owoców reformacji, można bardzo łatwo wyjaśnić; von
Schaffgotschowie, władcy z Kamienicy, już około roku 1525 przyjęli oficjalnie
wyznanie ewangelickie wraz ze
swoimi poddanymi, podobnie jak i
znakomici Zedlitzowie i von Spillerowie w naszej okolicy, Debschützowie w
Leśnej i hrabiowska rodzina von Röderów w majątkach Frydlandt, Liberec itd. w
Czechach. Pierwszym ewangelickim kaznodzieją w naszej części Śląska był
Melchior Hoffmann, uczeń doktora Lutra, od roku 1518 we wsi Nowy Kościół,
należącej do Zygmunta von Zedlitza.
H a n s U l r i c h I I
baron v o n
S c h a f f g o t s c h,
który przelał swą krew w Ratyzbonie jako niezłomny wyznawca ewangelii Jezusa,
powiększył i rozbudował prawie od nowa w roku 1626 kościół w Starej Kamienicy,
który stoi tam po dziś dzień, i polecił go konsekrować jako kościół luterański
pod wezwaniem świętego Jana Chrzciciela. On oraz jego ojciec Christoph von
Schaffgotsch utrzymywali oprócz
miejscowego księdza także własnego kaznodzieję na zamku bądź kapłana dworskiego. W latach 1637 do 1639 trzeba było tutaj, tak jak i w innych majątkach hrabiowsko-cesarskich, zaprzestać wyznawania wiary ewangelickiej. W związku z tym jednak, że w roku 1639 szwedzki bohater Banner zdobył przewagę na tutejszych terenach, to pod jego protektoratem w Wielkiej Kamienicy znowu przywrócono oficjalnie wyznanie ewangelickie, aż do momentu, gdy wraz z odebraniem kościołów w Starej Kamienicy, Małej Kamienicy i Nowej Kamienicy 23 lutego 1654 całkowicie go zabroniono.
W maju 1758 zbudowany przez Hansa
Ullricha von Schaffgotsch pałac spłonął. Nigdy go już nie odbudowano, a teraz 260
lat później możemy się cieszyć, że odrestaurowano sklepienia piwnic i tym samym
udało się nam ocalić to bogate w historię miejsce od zapomnienia.
Styczeń 2019 Ullrich
Junker
[1] Kto chciałby więcej poczytać o Johannie Ulrichu, może sięgnąć do drugiego wydania jego życiorysu, spisanego przez pastora Thomasa w Radomicach, które ukazało się w roku 1842 w Jeleniej Górze w wydawnictwie Krahn.