MOST – Zamek w Starej Kamienicy

MOST – łącznik pomiędzy przeszłością, a teraźniejszością.

Wizualizacja zamku w Starej Kamienicy XVIII w

Przez wiele lat, średniowieczny most zamkowy, popadał w zapomnienie. Jak wielu ludzi, różnych narodowości, przechodziło po kamiennej przeprawie ?

To wielka radość, że dzięki udanej renowacji sklepienia piwnic pałacu w Starej Kamienicy i mostu wiodącego do dawnego pałacu na wodzie oraz planowanemu w najbliższym czasie odnowieniu bastionu wieży ten prastary pałac rodu Schaffgotschów wyrwany zostanie z ciemności zapomnienia.

Większość starych Ślązaków z Karkonoszy zagadniętych o Schaffgotschów wymieni Cieplice Śląskie i naturalnie zamek Chojnik. O tym, że Hans Ulrich von Schaffgotsch wraz z małżonką Agnieszką z legnickiej dynastii Piastów i dziećmi mieszkał w pałacu na wodzie w Starej Kamienicy aż do aresztowania i przewiezienia do Ratyzbony, wie niewielu. Wraz ze skazaniem i straceniem Hansa Ulricha von Schaffgotsch w Ratyzbonie kończy się obecność Schaffgotschów w Starej Kamienicy.

Wieś Kamienica jest bardzo stara, jej początki sięgają być może nawet do dziewiątego wieku po narodzeniu Chrystusa. Jej nazwa pochodzi z języka słowiańskiego, od słowa kamień; w starych dokumentach nazwa miejscowości pisana jest również jako Kämeniz, Kempniz, a także Chemnitz, a według starej legendy wywodzić się z niej miało nazwisko szlacheckiego rodu von Kemnitz. Obecnie wieś ta zwana jest Starą Kamienicą, aby odróżnić ją od oddalonej godzinę drogi stąd wioski Nowa Kamienica. Według dokumentów archiwalnych istniały tutaj pozostałości prastarego grodu, który Słowianie mieli wybudować w dziewiątym wieku po narodzeniu Chrystusa dla obrony przed wrogami z zagranicy. Według starych przekazów śląscy książęta mieli tutaj swojego kasztelana, a książę Bolesław Łysy kazał urządzić w tutejszym pałacu w roku 1241 wygodne komnaty i sklepione sale, a następnie przekazał go swemu dotychczasowemu kasztelanowi S i b o t o w i v o n S c h o f f jako lenno dziedziczne. Wspominający o tym fakcie dokument sporządzono we Wrocławiu w roku 1243, a jego dokładny przedruk znaleźć można w wielu śląskich opracowaniach historycznych. Pałac w Starej Kamienicy można w związku z tym traktować jako siedzibę rodową znanego, możnego rodu von Schaffgotsch. W czasie wojny trzydziestoletniej był to jeszcze gród warowny. W czasie oblężenia Jeleniej Góry w roku 1640 szwedzki generał Stahlhans zakwaterował w tutejszym pałacu załogę, która jednak wkrótce została wypędzona przez wojska cesarskie. Ze wspomnianego wyżej dokumentu wynika, że Sibot von Schoff służył wiernie nie tylko księciu Bolesławowi, ale także jego ojcu, księciu Henrykowi Pobożnemu, zwłaszcza walcząc z Tatarami, i własnymi środkami przyczynił się do budowy kamienickiego pałacu. Z jego potomków znani są z imienia jedynie Johannes, Heinze i Ulrich Schoff. Synem tego ostatniego był rycerz G o t s c h e S c h o f f Pierwszy. W roku 1370 ufundował on w kościele w Kamienicy za sześć marek ołtarz świętej Katarzyny. Zmarł około roku 1380. Jego syn G o t s c h e S c h o f f Drugi bardzo wsławił się czynami rycerskimi i zdobył wielkie majątki, na przykład Cieplice, Gryf i inne. Ożenił się

z Anną von Berka, dla której przeznaczył w roku 1389 trzy Kamienice (Starą Kamienicę, Nową Kamienicę i Małą Kamienicę) jako dożywocie. W roku 1403 ufundował probostwo w Cieplicach. Zmarł w roku 1419 w tak wielkiej sławie, że jego wnukowie, aby odróżnić się od innych linii swego nazwiska, dopisali do nazwiska Gotsche swą nazwę rodową Schaff, i od tej pory pisali się Schaffgotsch. Pozostawił po sobie trzech synów, z których H e n t z e, to znaczy H e i n r i c h S c h o f f wszedł w posiadanie Kamienicy. Żył on w tragicznych czasach wojen husyckich i pozostawił swój majątek synowi Johannesowi Schoffowi, który ufundował chrzcielnicę do kościoła w Nowej Kamienicy i zmarł w roku 1490. Z jego dwóch synów Hentze zmarł w roku 1500, a Peter w roku 1503. Obaj pochowani są w tutejszym kościele katolickim. Wraz z ich śmiercią wygasła kamienicka linia Schaffgotschów, a Kamienica przeszła we władanie linii Fischbachów. K a s p a r v o n S c h a f f g o t s c h miał za małżonkę Annę von Liebenthal, był zarządcą księstwa świdnickiego i jaworskiego i zmarł w roku 1534. Pozostawił po sobie pięciu synów, z których Kaspar otrzymał Kamienicę. Jak długo pozostawała w jego posiadaniu, nie wiadomo; pewne jest tylko, że syn jego brata Balthasara auf Langenau, późniejszy baron C h r i s t o p h v o n S c h a f f g o t s c h, zarządzał kamienickimi dobrami i również wszedł w ich posiadanie. Był dwukrotnie żonaty, najpierw z Magdaleną von Schaffgotsch z domu Greiffenstein, a drugi raz z Eleonorą, córką barona Seyfrieda von Promnitz auf Sorau. Zmarł w Cieplicach 9 czerwca 1601. Wdowa po nim poślubiła 29 maja 1606 hrabiego Johanna Georga von Hohenzollern – Sigmaringen. Ślubu udzielał w pałacu kamienickim pastor gryfowski Wolfgang Silber. Christoph von Schaffgotsch pozostawił po sobie syna, bardzo zasłużonego, znanego z tragicznego zakończenia życia barona J o h a n n a U l r i c h a v o n S c h a f f g o t s c h. Urodził się on 28 sierpnia 1595 na zamku Gryf, a 23 czerwca 1614 przyjął hołd od swych poddanych w Kamienicy. W kolejnym roku wielkim bólem napełniła go śmierć bliskiego krewnego. 17 grudnia roku 1615 kuzyn jego B e r n h a r d v o n S c h a f f g o t s c h został raniony rapierem w ciemnym krużganku tutejszego zamku przez własnego giermka Wolfa Friedricha Röttiga, którego wcześniej spoliczkował. Bernard zmarł po kilku godzinach. Mordercę poćwiartowano, a jego członki rozwieszono na czterech słupach kamienickiej szubienicy. Zamordowanego, liczącego zaledwie 20 lat, przewieziono 4 stycznia 1616 do Radomierza, gdzie mowę pogrzebową wygłosił kamienicki pastor Tobias Pehsler. – W roku 1616, 20 sierpnia, pałac w Starej Kamienicy spłonął aż do fundamentów, zachowały się tylko stajnie i stodoły. W roku 1617 w okolicy nastała wielka bieda, przy czym pan na tutejszych włościach pomagał swym poddanym działalnością dobroczynną. 18 października 1620 poślubił Barbarę Agnieszkę, córkę Joachima Fryderyka, księcia legnicko-brzeskiego, którą poznał podczas wielkiego turnieju rycerskiego w dniu 17 kwietnia 1617 w warowni Gryf. 25 października 1620 przyjęto ją uroczyście w Kamienicy, żyła w bardzo szczęśliwym małżeństwie, została matką sześciorga dzieci, z których tutaj urodzili się i zostali ochrzczeni Anna Elisabeth, Johann Ulrich, George Rudolph i

Adam Gotthard. Barbara Agnes zmarła 24 lipca 1631 i pochowana jest w kościele parafialnym w Gryfowie Śląskim. Magdalena, rodzona siostra Johanna Ulricha, poślubiła w Kamienicy 1 grudnia 1626 barona Seifrieda von Kittlitz, jak wynika z dwóch drukowanych, zachowanych do dnia dzisiejszego w tutejszej gminie mów weselnych. – Johann Ulrich otrzymał w uznaniu swych zasług wojennych w roku 1627 z rąk cesarza tytuł Semperfrei [Zawsze Wolny] i prawie wszystkie przywileje książęce. Padło na niego jednakże podejrzenie, że spiskował z księciem Wallensteinem przeciwko cesarzowi Ferdynandowi II. Jako zagorzały protestant podtrzymywał i wspierał wiarę ewangelicką w swych dobrach. Z tych powodów 24 lutego 1634 roku został pojmany w Oławie przez marszałka polnego, hrabiego Colloredo, przewieziony do Kłodzka, stamtąd do Czeskich Budziejowic, następnie do Wiednia, a 25 czerwca 1635 do Ratyzbony w Bawarii. Tam stracono go przez ścięcie 23 lipca 1635, chociaż w trakcie swej obrony jasno dowodził niewinności[1]. W sierpniu 1634 rozkazem cesarza dzieci jego przewieziono z Kamienicy do Ołomuńca, dokąd towarzyszyła im siostra przyrodnia ich nieszczęsnego ojca, Anna Urszula, małżonka Johanna Bernhardta von Malzan, barona Nowego Zamku i Wierzchowic, pogrążona w wielkim bólu. Do tej pory wraz ze swym mężem czule opiekowała się sierotami; wielkim wstrząsem było dla niej, że prośby jej zostały nikczemnie oddalone przez cesarza, a jej podopieczni oddani na wychowanie Jezuitom i wychowani w wierze katolickiej. Wkrótce po aresztowaniu generała Johanna Ulricha barona von Schaffgotsch cesarz Ferdynand II przejął wszystkie jego dobra, a cesarz Ferdynand III sprzedał w roku 1641 Starą Kamienicę hrabiemu Mikołajowi von Palfy z Węgier, który zmarł tam w roku 1679 jako Wielki Kanclerz. –

Należąca do majątku starokamienickiego i tutejszej parafii Mała Kamienica wzmiankowana jest w 2 dokumentach z roku 1371 i 1389. Inne nazwy wsi to die hinterste Kemnitz, Klein-Kemnitz, Hinterort bądź Hinterdorf. Należąca pod względem sądowniczym do Małej Kamienicy osada Sosnka [Kieferhäuser] pochodzi z nowszych czasów. Jej nazwa wywodzi się od lasku sosnowego, który tam wcześniej rósł.

Wieś Nowa Kamienica, wzmiankowana w dokumentach z roku 1370 i 1389, również należała do rodu Schaffgotschów. Anton von Schaffgotsch był w jej posiadaniu do swojej śmierci w roku 1508, następnie jego syn Ernst do roku 1540, zmarł tamże. W roku 1549 dwaj bracia Bernhard i Ernst von Schaffgotsch sprzedali ten majątek na rzecz George’a Renspergera von Dierßkowitz, następnie przeszedł on na własność Leonharda Renspergera, który go jednak wkrótce znowu sprzedał. Nowa Kamienica przeszła kolejno w posiadanie rodziny von Debschütz. Zakupił ją F r a n z v o n D e b s c h ü t z, wnuk Christopha von Debschütz auf Schadewalde. Urodził się w roku 1511 i zmarł 11 lutego 1588. Jego żoną była Magdalena von Metzrad.

Jego siostra Anna znana pod imieniem Magdalena von Debschütz w latach 1565 do 1575 była przeoryszą klasztoru w Lubomierzu. Jego jedyny syn H e i n r i c h, urodzony w roku 1563, otrzymał ojcowski majątek, a zasłużył się zwłaszcza tym, że kazał powiększyć i rozbudować kościół na własny koszt. W roku 1604 wraz z Kasparem von Spiller z Olesznej i Kasparem von Nimptsch z Siedlęcina zakupił od cesarza Rudolfa II. władzę sądowniczą nad wsią Pasiecznik. Zmarł 22 października 1622. Ze swoją małżonką Anną von Uechtritz spłodził ośmioro dzieci, z których A b r a h a m stał się właścicielem Nowej Kamienicy. Urodził się 12 kwietnia 1606, poślubił Katharinę von Reibnitz, która urodziła mu czternaścioro dzieci, i zmarł 10 września 1669. Był wiernym członkiem Kościoła ewangelickiego i bardzo bogobojnym człowiekiem. Jego córka Anna Ursula wyszła za mąż za pułkownika Adama von Kaulhas, właściciela zamku Lenno.

Przejdźmy teraz do stanu kościelnego naszych gmin. Nasi przodkowie byli ślepymi poganami, o których mowa w 1. Kor. 12, 2: „Gdyście byli poganami, ciągnęło was nieodparcie ku niemym bożkom”. Ewangelię Chrystusową przyjęli jednak z wszelkimi jej błogosławieństwami, gdy polski książę Mieszko Pierwszy tryumfalnie wprowadził chrześcijaństwo. Wydał on surowy przykaz, by w niedzielę Laetare 965 wrzucić do wody wszystkie posągi bożków. Wśród tych bożków był Thot lub Thout i dlatego niedziela ta zwana jest również niedzielą Thota lub Tota. Ponieważ z biegiem lat w kościele chrześcijańskim pojawiało się coraz więcej wątpliwości i zepsucia, to dzieło naprawy Kościoła w XVI wieku jest wielkim błogosławieństwem Boga. Doktor Marcin Luter, którego dzieło poprzedzili Jan Hus i inni, był narzędziem w rękach Boga, dzięki któremu nauka Jezusa znowu zdobyła poważanie i siłę. W imieniu Boga zaczął swe dzieło w ten sposób, że 31 października 1517 kazał przybić 95 słynnych tez, będących przeciwwagą błędów ówczesnego Kościoła chrześcijańskiego, do drzwi kościoła w Wittenberdze. To, że gmina kamienicka bardzo szybko skorzystała z owoców reformacji, można bardzo łatwo wyjaśnić; von Schaffgotschowie, władcy z Kamienicy, już około roku 1525 przyjęli oficjalnie wyznanie ewangelickie wraz ze swoimi poddanymi, podobnie jak i znakomici Zedlitzowie i von Spillerowie w naszej okolicy, Debschützowie w Leśnej i hrabiowska rodzina von Röderów w majątkach Frydlandt, Liberec itd. w Czechach. Pierwszym ewangelickim kaznodzieją w naszej części Śląska był Melchior Hoffmann, uczeń doktora Lutra, od roku 1518 we wsi Nowy Kościół, należącej do Zygmunta von Zedlitza. H a n s U l r i c h I I baron v o n S c h a f f g o t s c h, który przelał swą krew w Ratyzbonie jako niezłomny wyznawca ewangelii Jezusa, powiększył i rozbudował prawie od nowa w roku 1626 kościół w Starej Kamienicy, który stoi tam po dziś dzień, i polecił go konsekrować jako kościół luterański pod wezwaniem świętego Jana Chrzciciela. On oraz jego ojciec Christoph von Schaffgotsch utrzymywali oprócz

miejscowego księdza także własnego kaznodzieję na zamku bądź kapłana dworskiego. W latach 1637 do 1639 trzeba było tutaj, tak jak i w innych majątkach hrabiowsko-cesarskich, zaprzestać wyznawania wiary ewangelickiej. W związku z tym jednak, że w roku 1639 szwedzki bohater Banner zdobył przewagę na tutejszych terenach, to pod jego protektoratem w Wielkiej Kamienicy znowu przywrócono oficjalnie wyznanie ewangelickie, aż do momentu, gdy wraz z odebraniem kościołów w Starej Kamienicy, Małej Kamienicy i Nowej Kamienicy 23 lutego 1654 całkowicie go zabroniono.

W maju 1758 zbudowany przez Hansa Ullricha von Schaffgotsch pałac spłonął. Nigdy go już nie odbudowano, a teraz 260 lat później możemy się cieszyć, że odrestaurowano sklepienia piwnic i tym samym udało się nam ocalić to bogate w historię miejsce od zapomnienia. Styczeń 2019 Ullrich Junker

[1] Kto chciałby więcej poczytać o Johannie Ulrichu, może sięgnąć do drugiego wydania jego życiorysu, spisanego przez pastora Thomasa w Radomicach, które ukazało się w roku 1842 w Jeleniej Górze w wydawnictwie Krahn.